انواع روش های عصاره گیری گیاهان دارویی
فرآیند خیساندن گیاهان دارویی برای استخراج عصاره
در فرآیند استخراج عصاره، گیاه خرد شده درون ظرفی با دهانه‌ی باز ریخته شده و حلال به مقدار مشخص روی آن افزوده می‌شود. این مخلوط به‌دقت هم زده شده تا ترکیب یکنواختی حاصل گردد. سپس درب ظرف کاملاً محکم بسته شده و برای مدت زمانی بین ۲ تا ۱۴ روز در محیطی خاص قرار می‌گیرد. در این مدت، محتویات ظرف باید در فواصل زمانی منظم هم زده شود تا اثربخشی فرآیند افزایش یابد.
روشی جایگزین: تعلیق گیاه در حلال
به‌جای هم زدن مداوم، می‌توان از روشی دیگر بهره برد که در آن گیاه خرد شده داخل کیسه‌ای پارچه‌ای با منافذ درشت قرار گرفته و درون حلال به‌صورت معلق نگه داشته می‌شود. در این حالت، حرکت مایع اطراف کیسه به سمت پایین، جریان حلال تازه را به سمت بالا هدایت کرده و این فرآیند به‌طور طبیعی ادامه می‌یابد. برای افزایش سرعت استخراج، می‌توان کیسه‌ی محتوی گیاه را به‌صورت دوره‌ای در عمق حلال فرو برد.
جداسازی عصاره
پس از اتمام فرآیند، عصاره‌ی به‌دست‌آمده با فشار دادن کیسه و شستشوی آن با حلال تازه جدا می‌شود. در مواردی که فرآیند خیساندن بدون استفاده از کیسه انجام شود، تفاله‌ها از طریق صاف کردن یا فشار دادن جدا شده و سپس حلال تازه از روی آن عبور داده می‌شود تا عصاره‌ی باقی‌مانده نیز استخراج گردد.
عصاره‌های آبی: فرآورده‌های سریع‌مصرف
عصاره‌های آبی، فرآورده‌هایی هستند که از قطعات خرد شده‌ی گیاه تهیه شده و برای مصرف فوری مناسب‌اند. این عصاره‌ها بر اساس روش تهیه به انواع مختلفی مانند دم‌کرده، انفوز، و خیسانده تقسیم می‌شوند. درصورتی‌که دستورالعمل خاصی ذکر نشده باشد، این عصاره‌ها معمولاً از ترکیب یک قسمت گیاه و ده قسمت آب تهیه می‌گردند.
اهمیت ظروف تهیه
ظروفی که برای تهیه‌ی عصاره‌های آبی به‌کار می‌روند، باید از مواد خنثی ساخته شوند. با این حال، عصاره‌های آبی به دلیل عدم قطعیت در مقدار مواد مؤثره و وجود میزان بالایی از میکروارگانیسم‌های قابل تکثیر، با استانداردهای GMP همخوانی کامل ندارند.
انواع روش‌های تهیه عصاره‌های آبی
دم‌کرده
برای تهیه‌ی دم‌کرده، ماده‌ی گیاهی خرد شده را در آب با دمای بالاتر از ۹۰ درجه سانتی‌گراد قرار داده و ظرف حاوی آن را روی حمام بخار می‌گذارند. طی نیم ساعت، ضمن هم‌زدن‌های پیوسته، عصاره استخراج شده و سپس در حالت گرم صاف می‌گردد. اگر پس از فشار دادن باقی‌مانده‌ی گیاه، حجم نهایی به حد موردنظر نرسد، آب جوش مجدداً به تفاله افزوده می‌شود تا حجم کامل حاصل گردد.
انفوز
در این روش، یک قسمت ماده‌ی گیاهی خرد شده در ۳ تا ۵ قسمت آب مرطوب شده و پس از ۱۵ دقیقه با باقی‌مانده‌ی آب جوش مخلوط می‌شود. سپس مخلوط به مدت ۵ دقیقه در دمای بالاتر از ۹۰ درجه سانتی‌گراد روی بن‌ماری نگهداری شده و در نهایت به مدت ۳۰ دقیقه در دمای ۳۰ درجه سانتی‌گراد استراحت داده می‌شود. اگر وزن نهایی به حد تعیین شده نرسد، آب سرد به محلول اضافه می‌گردد تا حجم کامل به دست آید.
خیسانده
برای تهیه‌ی خیسانده، ماده‌ی گیاهی را در دمای اتاق با آب مخلوط کرده و به مدت ۳۰ دقیقه تحت هم‌زدن مداوم نگه می‌دارند. سپس عصاره صاف شده و پس از شستشو با آب، حجم نهایی تنظیم می‌گردد. این روش برای گیاهان دارای لعاب مانند ریشه ختمی یا تخم کتان مناسب‌تر است.
تنتورها: عصاره‌های الکلی
تنتورها عصاره‌هایی هستند که با اتانول یا ترکیبات دیگری مانند اتر استخراج می‌شوند. این عصاره‌ها به‌طور کلی از یک قسمت گیاه و ۲ تا ۱۰ قسمت حلال تهیه می‌شوند. نسبت و نوع حلال بسته به حساسیت گیاه متفاوت است و در برخی موارد محلول‌هایی از عصاره خشک در اتانول با غلظت مشخص نیز به‌عنوان تنتور استفاده می‌شوند.
نگهداری و محدودیت‌ها
تنتورها باید در ظروف کاملاً بسته و دور از نور نگهداری شوند. علاوه بر این، به دلیل تغییرات شیمیایی، اکسیداسیون، و هیدرولیز مواد تشکیل‌دهنده، مدت نگهداری این عصاره‌ها محدود بوده و معمولاً از یک سال تجاوز نمی‌کند.
همچنین شما میتوانید این مقاله را نیز بخوانید: هومیوپاتی چیست؟ چگونه به درمان بیماری کمک می‌کند؟
عصاره‌های مایع و خشک
عصاره‌های مایع
این عصاره‌ها طوری تهیه می‌شوند که یک قسمت دارو شامل یک یا دو قسمت عصاره باشد. در فرآیند پرکولاسیون، عصاره‌گیری زمانی خاتمه می‌یابد که وزن عصاره به وزن گیاه مورد استفاده برسد. سپس این عصاره در دمای ۱۵ درجه سانتی‌گراد به مدت ۵ روز نگهداری شده و در نهایت صاف می‌شود.
عصاره‌های خشک
عصاره‌های خشک با غلیظ کردن و خشک کردن عصاره‌های مایع تهیه می‌شوند. این فرآیند تحت خلا و دمای کمتر از ۷۰ درجه سانتی‌گراد انجام می‌گیرد. عصاره‌های خشک باید در ظروف ضد رطوبت و محیط سرد نگهداری شوند، زیرا به دلیل ترکیبات پیچیده، مستعد جذب رطوبت و نرم شدن هستند.
دستگاه سوکسله: استخراج حرارتی
دستگاه سوکسله شامل منبع گرما، بالن، محفظه‌ی دستگاه و مبرد است. در این روش، گیاه خشک شده پودر شده و با حلال مخلوط می‌گردد. سپس مخلوط درون محفظه سوکسله قرار داده شده و فرآیند عصاره‌گیری با گرمایش متعادل ادامه می‌یابد.
عصاره‌گیری با دستگاه پرکوله
پرکولاتور آزمایشگاهی از جنس شیشه و به شکل مخروط ناقص است. در این فرآیند، پودر گیاه در پرکولاتور ریخته شده و حلال به آن افزوده می‌شود. زمان عصاره‌گیری پرکولاتور طولانی‌تر از سوکسله بوده و ممکن است ساعت‌ها یا حتی روزها به طول انجامد. در نهایت، عصاره جمع‌آوری شده صاف شده و آماده‌ی استفاده می‌گردد.
این مقاله، روش‌های متنوع و علمی برای تهیه عصاره‌های گیاهی را بررسی کرد. هر روش بسته به نوع گیاه و هدف مصرف انتخاب می‌شود و رعایت استانداردهای لازم برای حفظ کیفیت و ایمنی بسیار حائز اهمیت است.